Ένα από τα βιβλία που ξαναδιαβάζω -αυτήν την περίοδο εγκλεισμού- είναι το δίτομο έργο «Ταξίδια και έρευνες στην Κρήτη του 1850» του Τ.Α.Β. Spratt. Ο Spratt έφτασε στην Κρήτη την άνοιξη του 1851 με σκοπό τη χαρτογράφηση της Κρήτης για τις ανάγκες του Αγγλικού Ναυαρχείου. Πνεύμα ανήσυχο και ερευνητικό δεν περιορίστηκε στα τυπικά του καθήκοντα και δεν ασχολήθηκε μόνο με τη βυθομέτρηση για τη χαρτογράφηση του νησιού. Γύρισε σχεδόν όλη την Κρήτη και επιδόθηκε με πραγματικό ζήλο στην αναζήτηση αρχαίων πόλεων, δίδοντάς μας συγχρόνως πολλά στοιχεία από τη ζωή των κατοίκων της, την περίοδο αυτήν της οθωμανικής κατοχής.
Ο Spratt πέρασε και από τον Άγιο Νικόλαο και στο Ημερολόγιό του έγραψε:
Ο Άγιος Νικόλαος είναι σήμερα ο τόπος εξαγωγής του βασικότερου προϊόντος του Μεραμπέλλου, του χαρουπιού, λόγω της εύκολης πρόσβασής του από τη στεριά όμως, το προϊόν μεταφέρεται από ‘κει στη Σπιναλόγκα με πλοιάρια, εξ αιτίας των τοπικών νόμων που επιτρέπουν τη φόρτωσή του σε ξένα πλοία από κανένα άλλο λιμάνι εκτός από το ακατάλληλο λιμάνι της Σπιναλόγκας. Οι Ενετοί χρησιμοποιούσαν το λιμάνι του Αγίου Νικολάου ως κύριο εξαγωγικό λιμάνι του Μεραμπέλλου.
Οι Ενετοί είχαν μια μικρή πόλη και φρούριο στην πούντα που προεξέχει νότια του λιμανιού του Αγίου Νικολάου, το οποίο ονόμαζαν Καστέλο του Μεραμπέλλου. Τα ερείπια του μικρού κάστρου ή πύργου και της πόλης, που τα περιβάλλει, υφίστανται ακόμα. Όμως δεν υπάρχουν κάτοικοι σήμερα. Ωστόσο, εκτός απ’ αυτά τα ενετικά υπολείμματα, υπάρχουν μαρμάρινα κομμάτια ανάμεσα στα ερείπια και λίγα λείψανα κυκλώπειων τειχών ή αναβαθμίδων στην πλαγιά του λόφου που βλέπει προς τη θάλασσα, τα οποία μαρτυρούν ότι ήταν παλιά πόλη και λιμάνι.
Στην ανατολική πλευρά του λιμανιού υπάρχει μια μικρή κυκλική λίμνη με υφάλμυρο νερό. Στις παραδόσεις των κατοίκων της περιοχής ακούγεται ότι είναι απύθμενη και ότι επικοινωνεί με τις κάτω σφαίρες των ταραγμένων πνευμάτων. Υπάρχει ένα μικρό κανάλι που επικοινωνεί με τη θάλασσα.
Όταν ο Άγιος Νικόλαος είχε 95 κατοίκους
Σχετικά με όσα έγραψε ο Spratt για τον Άγιο Νικόλαο, ο Νίκος Ψιλάκης, στις υποσημειώσεις του βιβλίου σχολίασε:
«Τα χρόνια του Spratt ο Άγιος Νικόλαος δεν ήταν καν οικισμός. Υπήρχαν ελάχιστες κακοχτισμένες αποθήκες για τη φύλαξη των εμπορευμάτων που εξάγονταν από το λιμάνι και ελάχιστα σπίτια. Η περιοχή ανήκει κυρίως στους κατοίκους της Κριτσάς. Μορφή οικισμού άρχισε να παίρνει μόνο κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. Το 1881 είχε μόλις 95 κατοίκους από τους οποίους οι 8 ήταν μουσουλμάνοι. Λίγο πριν από τις αρχές του 20ού αι. άρχισε να αναπτύσσεται με ταχύτατο ρυθμό.
Λ.Κ.
