Προ ημερών αναφερθήκαμε στο φαράγγι του Χαυγά που ενώνει τα οροπέδια Καθαρού και Λασιθίου. Σήμερα ο φυσιοδίφης Γιώργος Αφορδακός μας κάνει μία πλήρη ανάλυση της λέξης και της τοπογραφίας της περιοχής.
Κατ’ αρχήν η λέξη «χαυγάς» στην ανατολική Κρήτη είναι ταυτόσημο εννοιολογικά με το φαράγγι. Όταν αναφερόμαστε σ’ αυτό το γεωλογικό σχηματισμό λέμε ή τη λέξη χαυγά, ή τη λέξη φαράγγι, που μας προέκυψε τα νεότερα χρόνια.
Ο συγκεκριμένος Χαυγάς είναι η κατάληξη της κοίτης απορροής της λεκάνης του οροπεδίου Καθαρού από υψόμετρο 1.150 μέτρων και συνεισφέρει στο φράγμα του Αποσελέμη το 30% των απορρεόντων σ’ αυτό υδάτων.
Στον αναφερόμενο Χαυγά καταλήγουν οι απορροές του Μακελάρη και του Ξενικού ποταμού από τα νοτιοανατολικά και της Γωνιάς από τα νοτιοδυτικά και ανήκει κατά τα 2/3 στο οροπέδιο Καθαρού της Κριτσάς, με οροθέσιο την εκκλησία του Σταυρού και τον Καθάριο Λάκκο. Οι πλύστρες κοντά στο Νεροϊδοκόλυμπο τροφοδοτούνται από τη Γωνιά και το Λάκκο τσ’ Ώχρας (ανατολικά και δυτικά της βίγλας αντίστοιχα).
Για την επίσκεψη στο Χαυγά συστήνονται οι διαδρομές: Από Καθαρό ανατολικά 1) από την κατεβασά της πλύστρας, 2) από το παλιό μονοπάτι Σταυρού – Καθάριου Λάκκου και 3) από οροπέδιο Λασιθίου από την έξοδο του Χαυγά μέσω Αγίου Κωνσταντίνου ή από το Μέσα Λασηθάκι.
Ο όρος Χαυγάς προέρχεται από τη ρίζα «χα» που σχετίζεται με: το χαυγούδι (υποκοριστικό του χαυγά), το χάος, το χάσκω, το χάσμα, το χάνομαι, ο χάνος, το χαντάκι, το χαντακώνω… από τα οποία προέρχονται και τοπωνύμια όπως «η χάσκουσα».
Από το νεότερο τύπο (φαράγγι) υπάρχει σαν τοπωνύμιο «το Ποροφάραγγο»:
Εκειά στο Ποροφάραγγο στου Διαλυνά το χάνι,
η μάνα τζη τη γυρεύγε όποτε τηνε χάνει!
ΛΕΩΝ. Κ.