Ποιες είναι οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στην Κρήτη όταν ζουν στην ύπαιθρο; Tο ερώτημα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και αποτελεί αντικείμενο της συζήτησης που γίνεται και στα πλαίσια ευρωπαϊκού προγράμματος που υλοποιείται αυτή την περίοδο και στο οποίο συμμετέχει η Περιφέρεια Κρήτης.
Το πρόγραμμα γίνεται με επίκεντρο τα «έξυπνα χωριά» στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έργου Digital Rural, Interreg Europe κι έχει στόχο να φανεί πως μπορούν να αντιμετωπίσουν προβλήματα και δυσκολίες της καθημερινότητας.
Οι ιδέες – από διάφορες χώρες και περιοχές που μετέχουν στο πρόγραμμα – καταγράφονται με στόχο να μεταφερθούν, να διαμορφωθούν και να αξιοποιηθούν οι πιο αξιόλογες, ώστε ν’ αποτελέσουν τη βάση για την αναφορά προόδου στο πλαίσιο της υλοποίησης του έργου Digital Rural.
Τα προβλήματα των χωριών της Κρήτης
Σε επίπεδο ανάλυσης στην Κρήτη, το έργο έχει αναδείξει μια σειρά θέματα που παρουσιάζουμε σήμερα.
Ένα από τα θέματα που απασχολούν είναι τα σκουπίδια. Πιο συγκεκριμένα αναφέρθηκε ότι σε πολλά χωριά συναντά κανείς βρωμιά, ρίψη σκουπιδιών και κακή διαχείριση των απορριμμάτων από την πλευρά των υπεύθυνων (δήμοι κ.λπ.) αλλά και των πολιτών που λόγω έλλειψης παιδείας δεν συμπεριφέρονται υπεύθυνα και είτε πετούν τα σκουπίδια τους στα χωράφια και στους δρόμους είτε τα τοποθετούν σε λάθος κάδους (μη γνωρίζοντας για την ανακύκλωση). Αποτέλεσμα, η αύξηση των απορριμμάτων και της ρύπανσης.
Επίσης, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και η υπερκατανάλωση νερού οδηγούν σε υποβάθμιση της υπαίθρου.
Σε πολλά μέρη μπορεί κανείς να συναντήσει ερείπια, εγκαταλελειμμένα σπίτια ή ακόμα και σπίτια που είναι κατοικημένα και ερειπωμένα, δημιουργώντας ανασφάλεια στους κατοίκους όσον αφορά τη σταθερότητα κάθε κτιρίου σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Παραδοσιακός χαρακτήρας και τεχνολογία
Λόγω της εισαγωγής της τεχνολογίας στην ύπαιθρο, τα περισσότερα χωριά, στην προσπάθειά τους να αναπτυχθούν οικονομικά, χάνουν τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα. Λίγα είναι τα χωριά που διατηρούν τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα και έχουν ζωντανή κοινωνική ζωή. Και προέκυψε το ερώτημα αν εκεί διατηρούνται σήμερα χωριά. Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχει ανάγκη για την προώθηση του πολιτισμού και της παράδοσης στα χωριά. Ωστόσο, διατυπώθηκε η ανησυχία ότι με την παρουσία του Airbnb, υπάρχει ο κίνδυνος να αλλοιωθεί η πολιτιστική ταυτότητα.
Έλλειψη υπηρεσιών
Αναφέρθηκε επίσης ότι σε κεντρικά χωριά (κεφαλοχώρια) δεν υπάρχουν υπηρεσίες (π.χ. γιατροί, αστυνομία, πυροσβεστική, σχολεία κ.λπ.). Και αν κάποιος χρειάζεται άμεση ιατρική φροντίδα, πρέπει να διανύσει χιλιόμετρα για να πάει σε ένα κοντινό κέντρο υγείας ή νοσοκομείο.
Υπάρχει ανάγκη για αλλαγή νοοτροπίας και ενίσχυση στην εκπαίδευση, την υγεία και άλλες υπηρεσίες για την κάλυψη των αναγκών των πολιτών.
Σε μερικά χωριά δεν υπάρχουν καφετέριες ούτε παντοπωλεία.
Η απουσία κατοίκων
Τα περισσότερα χωριά στις μέρες μας έχουν απογυμνωθεί τόσο από πληθυσμούς που μετακινούνται σε μεγάλες πόλεις όσο και από υπηρεσίες που μεταφέρθηκαν σε αστικές περιοχές.
Στις μέρες μας, υπάρχει μια αυξανόμενη ανισότητα μεταξύ αστικών κέντρων και αγροτικών περιοχών, τόσο ως προς τις ευκαιρίες που προσφέρονται στους πολίτες, ως προς τα κίνητρα για να ευδοκιμήσουν οι νέοι και τις υπηρεσίες που παρέχονται.
Επιπλέον, παραθαλάσσιες τουριστικές περιοχές απολαμβάνουν μεγαλύτερη ανάπτυξη και το εργατικό δυναμικό μετακινείται από τα χωριά σε τουριστικές περιοχές.
Ως αποτέλεσμα, οι τοπικές κοινωνίες σταδιακά αποδυναμώνονται από την εγκατάλειψη της αγροτικής ζωής. Χωριά και αγροτικές περιοχές αποδυναμώνονται και ο πληθυσμός στις τουριστικές ζώνες αυξάνεται. Στη συνέχεια, καταλήγουν να εξαρτώνται από τις εποχιακές ροές, αλλάζοντας έτσι την δομή των τοπικών κοινωνιών.
Νέοι και δημογραφικό
Υπάρχει έντονο δημογραφικό ζήτημα. Σήμερα έχουμε λιγότερους νέους στην ύπαιθρο και περισσότερους ηλικιωμένους. Έχουμε επίσης λιγότερες γεννήσεις και περισσότερους θανάτους.
Οι αγρότες που έχουν μικρή παραγωγή, στερούνται την απαραίτητη εκπαίδευση και ενημέρωση για τα δικαιώματά τους, τις νέες μεθόδους και τις αποτελεσματικές τεχνικές. Ως αποτέλεσμα, χωρίς να το γνωρίζουν, δημιουργούν προβλήματα στις καλλιέργειές τους (παράδειγμα: απόκοψη αρχαίων ελιών). Είναι επομένως απαραίτητη η επικοινωνία και η ενημέρωση για τις ευκαιρίες που υπάρχουν στον χώρο της αγροτικής ανάπτυξης.
Σημειώθηκε επίσης η ανάγκη δημιουργίας κοινοτικών καταστημάτων με όλα τα προϊόντα μιας περιοχής. Για παράδειγμα, οι Δαφνες είναι μια οινοπαραγωγική περιοχή, αλλά υπάρχει ανάγκη να δημιουργηθεί κοινοτικό μαγαζί με όλα τα προϊόντα της περιοχής (όχι μόνο κρασί, αλλά και λάδι, τυρί κ.λπ.).
Μικρός κλήρος στη γη και έλλειψη εκπαίδευσης
Υπήρξαν περιπτώσεις που ένας αγρότης έχει στην κατοχή του ένα μικρό αριθμό στρεμμάτων ή μια μικρή έκταση γενικά και επειδή δεν γνωρίζει τα δικαιώματά του, συχνά γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από μεγαλογαιοκτήμονες, επιχειρηματίες και εμπόρους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχει ανάγκη για τη δημιουργία κοινοτικών καταστημάτων και συνεταιρισμών.
Ένα από τα σοβαρά ζητήματα που επισημάνθηκαν ήταν η έλλειψη εκπαίδευσης και ενημέρωσης για τη βελτίωση της κατάστασης, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η έλλειψη κατάλληλων υποδομών και η έλλειψη της πρόσβασης στο Διαδίκτυο και της συνδεσιμότητας για την υποστήριξη της καινοτομίας συμβάλλει στην αργή ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών. Πολλές φορές, μπορεί να υπάρχει πρόγραμμα αγροτικής εκπαίδευσης και ενδυνάμωσης αλλά καμία αντίστοιχη απάντηση. Γενικά, δεν δίνονται κίνητρα στους νέους για συμμετοχή.
Πολλές φορές έχει σημειωθεί ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένο αναπτυξιακό σχέδιο, αν και υπάρχουν επιδοτήσεις.
Αξίζει επίσης να αναφέρουμε ότι στην ύπαιθρο υπάρχουν συχνά περιορισμένες δημόσιες συγκοινωνίες, γεγονός που δυσχεραίνει τη σύνδεση της υπαίθρου με τα αστικά κέντρα. Υπάρχουν συχνά προβλήματα τόσο με το οδικό δίκτυο (ανώμαλο έδαφος, έλλειψη φωτισμού, σήμανση) όσο και με τη σύνδεση στο internet. Αυτό δημιουργεί την ανάγκη για συνδεσιμότητα και υποδομές (δρόμοι, υγεία, φως).
Σημειώνεται ότι οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών στερούνται ψηφιακών δεξιοτήτων, γεγονός που εντείνει την ανάγκη ενημέρωσης και περαιτέρω εκπαίδευσης των πολιτών για την ψηφιακή εποχή και να αγοράσουν κατάλληλο εξοπλισμό.
Η ιδέα που αναπτύχθηκε ήταν για τη δημιουργία «έξυπνων χωριών» που ουσιαστικά είναι προάστια αστικών κέντρων (όπως τα Κεφαλοχώρια) όπου μπορεί κανείς να έχει καλύτερες εγκαταστάσεις, υπηρεσίες, δίκτυα, συνδεσιμότητα, εκπαίδευση, υγεία κ.λ.π.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ
