Επισκέφθηκα το Χουμερ(γ)ιάκο ένα από τα χωριά του Μεραμπέλλου με πλούσια ιστορία. Σταμάτησα και μελέτησα την ωραία κρήνη(βρύση) του Αγίου Γεωργίου, η οποία είναι διακοσμημένη με μαργαρίτες και έλατα, σκαλισμένα στην πέτρα, με μια πέτρινη γούρνα στη βάση. Διακρίνουμε τρεις λαξευμένες επιγραφές:«ΩΚΟΔΟΜΗΘΗ ΔΗΜΑΡΧΕΥΟΝΤΟΣ Κ.Ν.ΜΟΥΡΕΛΑΚΗ ΤΗ ΦΙΛΟΤΙΜΩ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΧΟΥΜΕΡΙΑΚΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ 1887». Στ’ αριστερά υπάρχουν δυο ακόμα επιγραφές: «ΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΠΕΤΡΑΣ ΜΕΛΕΤΙΟΥ» και στην άλλη «ΔΗΜΑΡΧΕΥΤΟΝΤΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΟΥΡΕΛΑΚΗ ΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΧΟΥΜΕΡΙΑΚΟΥ ΕΝ ΕΤΗ 1891 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 25». Περπάτησα στα σοκάκια του χωριού και ανακάλυψα πολλά ωραία σπίτια, που σήμερα είναι εγκαταλειμμένα, αλλά θυμίζουν περασμένες εποχές, όταν ήταν γεμάτα ζωή.
- Το Χουμεριάκο ήταν έδρα Δήμου. Στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη του 1879, ο τότε Γενικός Διοικητής Κρήτης Ιωάννης Φωτιάδης πασάς, με μια δίγλωσση προκήρυξη, που είχε ημερομηνία 12 Ιουνίου 1879, έκανε αναφορά στους 6 Δήμους του Μεραμπέλλου: «Ο Δήμος Χουμεργιάκου έχων έδραν το ομώνυμον χωρίον και περιλαμβάνων τα χωρία, Χουμεργιάκον, Λίμναις, Πλατυπόδι, Ληκυθιανά, Βρύσαις, Έξω Λακκόνια και τα μετόχια Αμυγδάλους, Αρκουδιάν και Σένια». Οι υπόλοιποι δήμοι ήταν Κριτσάς, Βραχασίου, Φουρνής, Νεαπόλεως και Σπιναλόγκας.
- Στο δήμο Χουμεριάκου υπάγονταν και σημερινές περιοχές εντός του Αγίου Νικολάου! Εκτός τους οικισμούς Λενικά, Πίσιδες, Κατσίκια και Ξερόκαμπο όλη η δυτική περιοχή δυτικά της Αγίας Ειρήνης (!), τα Αράπικα, ο Παραλιακός, το Αμμούδι, ο Όρμος, το Καθολικό και τα Χαβάνια, μέχρι τα Πλευρά, αλλά και οι λόφοι πάνω από τη Λίμνη, η Καζάρμα, το μεγαλύτερο μέρος του Λάκκου, τα Νόμια, η Αμμούδα και ο Αγγελαμιάρης αποτελούσαν επικράτεια του δήμου Χουμεριάκου («Ο Άγιος Νικόλαος και η Περιοχή του»).
- Το 1834 το Kommeriako μαζί με το Βραχάσι, Βρύσες, Πλατυπόδι, Νικηθιανό και Λίμνες, έχουν συνολικά 80 χριστιανικές και 80 μουσουλμανικές οικογένειες. Το 1881 ο Χουμεριάκος είναι έδρα ομώνυμου δήμου με 759 κατοίκους (σύνολο δήμου 2.972 κατοίκους), όπως και το 1900 με 661 κατοίκους (σύνολο δήμου 3.484 κατοίκους). Το τοπωνύμιο, κατά μία εκδοχή, προέρχεται από το οικογενειακό Χουμέρης. Η ρίζα του επωνύμου φαίνεται αραβογενής, ενώ το χωριό προφέρεται Χουμεργιάκος ή Χουμεργιάκο με ένα εμφανές γ και έτσι σημειώνεται στα διάφορα έγγραφα της τουρκικής περιόδου (Μανόλη Παπαδογιάννη: «Οικισμοί της επαρχίας Μεραμπέλλου Κρήτης»).
ΛΕΩΝ.Κ.
